W pewnych sytuacjach, nawet jeśli wyrządzisz drugiej osobie szkodę na mieniu lub zdrowiu, możesz być zwolniony z odpowiedzialności za wyrządzone szkody. Kiedy takie wyjątkowe sytuacje mają miejsce i jakie przesłanki muszą zostać spełnione?

W obliczu niebezpieczeństwa

Artykuł 424 kodeksu cywilnego mówi, że osoba, która zniszczyła lub uszkodziła cudzą rzecz albo zabiła lub zraniła cudze zwierzę w celu odwrócenia od siebie lub od innych niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio od tej rzeczy lub zwierzęcia, nie jest odpowiedzialna za wynikłą stąd szkodę. Muszą zostać jednocześnie spełnione pozostałe warunki:

• niebezpieczeństwo zostało wywołane przez inne osoby lub czynniki niezależne od sprawcy i nie można było mu inaczej zapobiec niż wyrządzając szkodę,
• ratowane dobro było ważniejsze niż dobro naruszone.

Jeśli podczas jazdy samochodem chcąc uniknąć czołowego zderzenia z innym pojazdem, uszkodzisz płot pobliskiej posesji, śmiertelnie potrącisz czyjego psa czy zranisz go podczas próby ucieczki, po tym jak Cię zaatakował, w myśl zapisów kodeksu cywilnego jesteś zwolniony z odpowiedzialności za wyrządzone wtedy szkody. W sytuacji uszkodzenia płotu trzeba jednak zaznaczyć, iż zachowanie to musiało być wtedy jedynym możliwym sposobem postępowania w celu ratowania swojego życia. W drugim przypadku, gdy doszło do zranienia a nawet śmierci zwierzęcia, które nas zaatakowało, nie będzie mowy o zwolnieniu z odpowiedzialności jeśli pies był przez nas drażniony, prowokowany i istniała możliwość innego zachowania z naszej strony.

Obrona konieczna

Zgodnie z zapisami kodeksu cywilnego, osoba, która działa w obronie koniecznej, odpierając bezpośredni i bezprawny atak na własne mienie lub życie nie jest odpowiedzialna za szkodę wyrządzoną napastnikowi. Dotyczy to zatem tzw. obrony koniecznej. Osoba, która broniąc swojego domu lub samochodu wyrządzi krzywdę złodziejowi, nie będzie ponosić odpowiedzialności za wyrządzone wówczas szkody: złamanie ręki, zranienie ciężkim przedmiotem itp. Jeśli jednak reakcja obronna będzie przesadna, a działania niewspółmierne do stopnia grożącego niebezpieczeństwa wówczas może dość do przekroczenia granic obony koniecznej, a osoba broniąca się, mimo iż swoim działaniem chroniła swoje życie lub zdrowie, poniesie odpowiedzialność za wyrządzone szkody.

Wykonywanie polecenia przełożonego

Jeśli wykonując polecenie służbowe wyrządzisz swoim działaniem szkodę to odpowiedzialność za skutki tych działań spada na osobą lub osoby, których kierownictwu podlegasz. Wyjątkiem będzie tu jednak sytuacja, gdy polecenie wykonywane było bez zachowania należytej staranności.

Działanie w stanie ograniczonej poczytalności

Osoba, która z jakichkolwiek powodów – wieku, stanu psychicznego lub cielesnego - znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest odpowiedzialna za szkodę w tym stanie wyrządzoną. Wówczas odpowiada za nią osoba sprawująca nad sprawcą szkody stałą opiekę (nawet wtedy, gdy opieka jest wykonywana bez obowiązku ustawowego ani umownego).